Een gemeenschappelijke bestemming: op weg naar de echte waarde van voedsel

Door Yannicke Goris

Op de Food Systems Summit van de Verenigde Naties (UN FSS) in 2021 werd het True Value of Food Initiative gelanceerd. Een 'game changer' volgens Stientje van Veldhoven, Vice President en Regional Director for Europe bij het World Resources Institute (WRI). Het initiatief is het resultaat van een multi-stakeholder samenwerking tussen de UN FSS Scientific Group, de Global Alliance for Improved Nutrition (GAIN), de Food and Agriculture Organization (FAO), de Global Alliance for the Future of Food (GAFF), de World Benchmark Initiative, Fairtrade International, United Nations Environment Programme (UNEP), de World Business Council for Sustainable Development (WBCSD), het Impact Institute en Rabobank.

Voortbouwend op het momentum van deze UN FSS, gebruikmakend van de jaarlijkse bijeenkomst van het World Economic Forum, en in het besef dat er nog veel te leren valt over de wetenschap en praktijk van de True Value of Food, hebben drie van de initiatiefnemers – de WBCSD, Impact Institute en Rabobank – organiseerde samen met DSM een online sessie over de toekomst van de True Value of Food. De sessie was oorspronkelijk gepland als een live-evenement in het kader van de jaarlijkse bijeenkomst van het World Economic Forum in Davos in januari. Hoewel de WEF-bijeenkomst werd uitgesteld tot begin zomer 2022 vanwege COVID-19, hebben de WBCSD, Impact Institute en Rabobank besloten hun evenement online te organiseren. Door de perspectieven van producenten, handelaren, consumenten, banken en bedrijven samen te brengen, hopen ze de volgende stappen te identificeren om de grote taken die voor ons liggen te vervullen en het gesprek later dit jaar live in Davos voort te zetten.

Onder deskundige leiding van moderator Stientje van Veldhoven bespreken sprekers en deelnemers die de standpunten van alle relevante stakeholders vertegenwoordigen de uitdagingen en kansen voor het realiseren van een True Value of Food framework. De belangrijkste resultaten van dit vruchtbare en tot nadenken stemmende evenement zijn verzameld in dit artikel, dat zal worden gebruikt om een concrete agenda en actieplan voor de toekomst vorm te geven.

Een simpele reep chocola.

Zoals het nu is, legt ons voedselsysteem een enorme druk op mensen, samenlevingen en onze planeet. Schattingen van de milieu- en gezondheidskosten van onze huidige voedselproductie en -consumptie lopen op tot 20 biljoen dollar. "Dit komt neer op meer dan twee keer de waarde van de huidige wereldwijde voedseluitgaven", merkt Berry Marttin, lid van de Raad van Bestuur van Rabobank, op. En in deze schattingen zijn niet eens de hoge maatschappelijke kosten, zoals kinderarbeid en onleefbare lonen, en andere economische kosten, zoals voedselverspilling, meegerekend. Ondanks de wetenschap dat de huidige modus operandi onhoudbaar is, blijft ongezond en niet-duurzaam voedsel goedkoper om te kopen en te produceren dan gezond en duurzaam voedsel. "De prijs die we als consument betalen, weerspiegelt zelden de werkelijke kosten [van voedsel]", legt Geraldine Matchett, co-CEO en CFO bij DSM en lid van de Raad van Bestuur van DSM, uit. En hetzelfde geldt voor de voordelen van betaalbaar eten, vult Adrian de Groot Ruiz, directeur van het Impact Institute en medeoprichter van True Price, aan. "Aangezien winsten gebaseerd zijn op marktprijzen, weerspiegelt de winstgevendheid van een bedrijf niet de waarde die het voor de samenleving creëert", legt hij uit. "Het is duidelijk dat ons wereldwijde voedselsysteem kapot is."

Het defect in ons voedselproductie- en prijssysteem wordt heel tastbaar wanneer Hajar Yagkoubi, voormalig VN-jeugdvertegenwoordiger voor Nederland, een maar al te bekende ervaring deelt die ze had in haar plaatselijke supermarkt. Ze probeerde een chocoladereep te kiezen en wilde de werkelijke kosten en prijs weten van alle opties die voor haar lagen. "Maar dat kon ik niet", zegt Yagkoubi, "omdat voedingsbedrijven momenteel niet de informatie geven die we nodig hebben." Een simpele reep chocolade heeft verborgen kosten die niet doorgerekend worden in de prijs die de consument in de supermarkt betaalt. "Maar als ik denk aan de milieukosten van [een reep chocolade], zullen ze uiteindelijk worden betaald, of we ze nu verantwoorden of niet. En als het niet door echte prijsstelling is, dan wordt die rekening betaald in de vorm van overstromingen, […] tocht en andere [nadelige] klimaateffecten.” Zoals moderator Stientje van Veldhoven het stelt: “er bestaat niet zoiets als een gratis lunch”.

Een simpele reep chocolade vertelt dus het verhaal: als de werkelijke kosten van voedsel niet worden verrekend in de prijzen die consumenten betalen of boeren ontvangen, zal de rekening op een andere manier moeten worden betaald - door die gemeenschappen die al het meest kwetsbaar zijn voor de gevolgen van klimaatverandering, en door de komende generaties.

Samen op weg naar voren.

Tegen de achtergrond van de huidige situatie op de voedselmarkt stelt Berry Marttin twee belangrijke vragen die we moeten aanpakken: “Hoe kunnen we gezond en duurzaam voedsel goedkoper en betaalbaar maken voor iedereen? En hoe zorgen we ervoor dat de productie van gezond en duurzaam voedsel rendabel is voor producenten?” Het vinden van antwoorden op deze vragen is niet alleen verschrikkelijk urgent; het is ook verschrikkelijk uitdagend. Wat nodig is, benadrukken verschillende sprekers, is een volledige heroverweging en transformatie van het mondiale voedselsysteem. Maar waar te beginnen? “Momenteel”, merkt De Groot Ruiz op, “creëert het huidige voedselsysteem enorme verborgen kosten, die groter zijn dan het wereldwijde BBP van de voedsel- en gezondheidssector samen.” Het is binnen deze verborgen kosten dat het begin van een antwoord op Marttins vragen kan worden gevonden: we moeten de werkelijke kosten en baten van voedsel zichtbaar maken en ervoor zorgen dat deze worden weerspiegeld in de prijs die consumenten betalen. Deze kosten en baten – ook wel externaliteiten genoemd – moeten “geïnternaliseerd worden in winsten en prijzen, zodat ze de werkelijke waarde van voedsel voor de samenleving weerspiegelen”, stelt De Groot Ruiz. Hiervoor wijst Nestlé Executive Vice President en Head of Operations Magdi Batato op het belang van sectoroverschrijdende samenwerking om het True Value of Food-systeem te realiseren: “Alle actoren in het voedselsysteem – overheden, producenten, consumenten, de financiële sector – hebben behoefte aan externe effecten begrijpen en verantwoorden; met dezelfde framing, dezelfde informatie en uiteindelijk dezelfde prikkels. Zo zouden ze een systeembrede verandering teweegbrengen die ons allemaal in staat stelt om de juiste afwegingen te maken bij elke stap in onze transitie naar een duurzaam en gezond voedselsysteem.”

Het idee dat een duurzame, wereldwijde voedseltransformatie afstemming en gezamenlijke inspanning vereist, vindt steun bij veel deelnemers en sprekers, waaronder directeur-generaal van Consumers International Helena Leurent. “Het True Value [systeem] heeft het potentieel om de transformatie van voedselsystemen op wereldschaal te ontsluiten, maar alleen als het voortbouwt op een fundamentele erkenning van het universele recht op gezond, betaalbaar voedsel. Waarde, in plaats van prijs, zou de drijvende kracht kunnen worden achter internationale handelsregelgeving, overheidsbeleid en verantwoorde bedrijfspraktijken, waardoor verandering van voedselsystemen mogelijk wordt zonder een oneerlijke last op de consumenten te leggen.” Om dit te laten werken, vervolgt Leurent: "[we hebben] een internationaal geaccepteerd en onafhankelijk gereguleerd raamwerk nodig [dat] ecologische, sociale en economische kosten voor mens en planeet omvat".

Uitdagingen en beleid.

True Value kan een veelbelovende manier zijn om de beoogde transformatie te realiseren, maar de reis moet met zorg worden uitgevoerd, aangezien er onderweg ernstige obstakels zullen worden tegengekomen. Bij het overwegen van de implementatie van True Value benadrukt Helena Leurent dat het belangrijk is om te beseffen dat “stijgende prijzen altijd de armste consumenten het hardst zullen treffen. Nu de FAO meldt dat zo'n drie miljard consumenten zich in 2021 geen gezond dieet konden veroorloven, hebben we op dit vlak al lang de foutenmarge overschreden. Prijsaanpassingen moeten met de nodige voorzichtigheid worden benaderd en moeten worden gezien als slechts één element in de toolkit van True Value”

Naast de mogelijk negatieve gevolgen voor armere consumenten, moet ook rekening worden gehouden met de transitiekosten voor boeren. Om vooruitgang te boeken op het pad dat voor ons ligt, is inclusie van en samenwerking met deze boeren onontbeerlijk. "[Ze] zijn de sleutel tot het verbeteren van de milieu-impact van voedsel", betoogt Magdi Batato, wijzend op hun centrale rol in de onlangs aangekondigde plannen van Nestlé om de overgang naar een regeneratief voedselsysteem te versnellen. Evenzo onderstreept president van de World Farmers' Organization Theo de Jager, namens deze boeren, dat boeren niet onwillig zijn om de reis naar True Pricing aan te gaan. "Maar terug op de boerderij wordt niet al het voedsel op dezelfde manier en op dezelfde markten geproduceerd", deelt hij mee. "Er is een enorme kloof tussen de markt die zich geen voedzaam voedsel kan veroorloven en de eisen van de consumenten op de markten van het mondiale noorden." Hieruit volgt dat een one-size-fits-all oplossing niet zal werken. En toch is er tegelijkertijd een sterke drang naar afstemming en harmonisatie van kaders. Een gebrek aan geharmoniseerde criteria, gegevens, benchmarking, standaardbepaling en meetmethodologieën kan een van de grootste uitdagingen zijn op weg naar True Value. Er zijn veel initiatieven en kaders, maar zonder hun afstemming zal het moeilijk zijn om een transformatie op wereldschaal te realiseren. "Er is bijvoorbeeld geen volledige afstemming over hoe voedselvoeding moet worden gemeten", merkt Magdi Batato op, verwijzend naar de grote verscheidenheid aan programma's, waaronder de EU Nutri-Score en het Australische Health Star Rating System. "We moeten erkennen dat we nog niet alle informatie hebben die we nodig hebben", voegt Batato toe. En dus is het vinden van een robuuste methodologie die de verschillen tussen markten en verschillen tussen bedrijven en sectoren omvat, een obstakel dat nog moet worden aangepakt.

Praktische oplossingen en aanbevelingen.

True Value kan een veelbelovende manier zijn om de beoogde transformatie te realiseren, maar de reis moet met zorg worden uitgevoerd, aangezien er onderweg ernstige obstakels zullen worden tegengekomen. Bij het overwegen van de implementatie van True Value benadrukt Helena Leurent dat het belangrijk is om te beseffen dat “stijgende prijzen altijd de armste consumenten het hardst zullen treffen. Nu de FAO meldt dat zo'n drie miljard consumenten zich in 2021 geen gezond dieet konden veroorloven, hebben we op dit vlak al lang de foutenmarge overschreden. Prijsaanpassingen moeten met de nodige voorzichtigheid worden benaderd en moeten worden gezien als slechts één element in de toolkit van True Value”

Naast de mogelijk negatieve gevolgen voor armere consumenten, moet ook rekening worden gehouden met de transitiekosten voor boeren. Om vooruitgang te boeken op het pad dat voor ons ligt, is inclusie van en samenwerking met deze boeren onontbeerlijk. "[Ze] zijn de sleutel tot het verbeteren van de milieu-impact van voedsel", betoogt Magdi Batato, wijzend op hun centrale rol in de onlangs aangekondigde plannen van Nestlé om de overgang naar een regeneratief voedselsysteem te versnellen. Evenzo onderstreept president van de World Farmers' Organization Theo de Jager, namens deze boeren, dat boeren niet onwillig zijn om de reis naar True Pricing aan te gaan. "Maar terug op de boerderij wordt niet al het voedsel op dezelfde manier en op dezelfde markten geproduceerd", deelt hij mee. "Er is een enorme kloof tussen de markt die zich geen voedzaam voedsel kan veroorloven en de eisen van de consumenten op de markten van het mondiale noorden." Hieruit volgt dat een one-size-fits-all oplossing niet zal werken. En toch is er tegelijkertijd een sterke drang naar afstemming en harmonisatie van kaders. Een gebrek aan geharmoniseerde criteria, gegevens, benchmarking, standaardbepaling en meetmethodologieën kan een van de grootste uitdagingen zijn op weg naar True Value. Er zijn veel initiatieven en kaders, maar zonder hun afstemming zal het moeilijk zijn om een transformatie op wereldschaal te realiseren. "Er is bijvoorbeeld geen volledige afstemming over hoe voedselvoeding moet worden gemeten", merkt Magdi Batato op, verwijzend naar de grote verscheidenheid aan programma's, waaronder de EU Nutri-Score en het Australische Health Star Rating System. "We moeten erkennen dat we nog niet alle informatie hebben die we nodig hebben", voegt Batato toe. En dus is het vinden van een robuuste methodologie die de verschillen tussen markten en verschillen tussen bedrijven en sectoren omvat, een obstakel dat nog moet worden aangepakt.

Een routekaart voor onderweg.

Praten over de ware waarde van voedsel en alle complexiteiten die betrokken zijn bij het realiseren van de benodigde transformaties, had een zeer technische en ondoordringbare discussie kunnen zijn. Toch was de online sessie van Rabobank, de WBCSD, Impact Institute en DSM allesbehalve ondoordringbaar. Peter Bakker, CEO van de WBCSD, reflecteert trots: “We vertalen dit opwindende maar hoogwaardige concept naar een praktisch actieplan met voorbeelden van vroeg succes dat kan worden opgeschaald in het bedrijfsleven, in beleidsdiscussies en in partnerschappen met onze collega's in de academische wereld en Burgermaatschappij." Inderdaad, het concept van de True Value of Food tastbaarder en bruikbaarder maken is de sleutel, Stefanos Fotiou, directeur van het Office of the Sustainable Development Goals in de FAO, is het met Bakker eens. “Het is niet alleen een mooie academische exercitie. Dingen [die we hier hebben besproken] zijn belangrijk voor het leven van de arme mensen. […] De waarde en de prijs van voedsel hebben de macht om de uitroeiing van armoede te realiseren […].”

Zoals uit het voorgaande blijkt, is er onder de sprekers en deelnemers veel energie en motivatie om de krachten te bundelen en een True Value of Food-raamwerk te realiseren dat voor iedereen werkt. En deze krachtenbundeling zal essentieel zijn, benadrukt Peter Bakker: “We hebben het partnerschap tussen de financiële sector en de food- en agribusiness nodig [om te evolueren] naar een voedselsysteem dat 9+ miljard mensen kan ondersteunen die goed leven, binnen planetaire grenzen , en tegelijkertijd de impact op het klimaat minimaliseren, de natuur beschermen en eerlijk en fatsoenlijk levensonderhoud bevorderen.” De grote vragen waarmee Berry Marttin de sessie opende zijn niet allemaal beantwoord maar de weg naar de True Value of Food is een stukje duidelijker geworden. “Het is een weg die grote kansen biedt”, benadrukt Marttin van de Rabobank. “Mogelijkheden om risico’s beter in te schatten. Kansen voor nieuwe business.” En, belangrijker nog, het is een weg die we samen moeten inslaan; want alleen samen kunnen we onze gewenste bestemming bereiken.